Reciprocal Determinism, hay Thuyết Quyết định tương hỗ, là một khái niệm nền tảng trong lĩnh vực tâm lý học do nhà lý thuyết nhận thức xã hội Albert Bandura đề xuất. Lý thuyết này nêu rằng không bao giờ có mối quan hệ nhân quả một chiều đối với hành vi của con người. Thay vào đó, hành vi xuất hiện như một sản phẩm tương tác được định hình theo hai chiều bởi ba yếu tố cốt lõi :
- Yếu tố cá nhân (personal factors),
- Hành vi (behavior),
- Môi trường (environment).
Theo Bandura, mỗi yếu tố này không tồn tại một cách độc lập. Thay vào đó, chúng liên tục tác động và bị tác động bởi các yếu tố còn lại. Cụ thể:
- Yếu tố cá nhân như niềm tin, suy nghĩ, kỹ năng và cảm xúc sẽ ảnh hưởng đến hành vi mà cá nhân lựa chọn thực hiện.
- Hành vi, khi được thực hiện, sẽ thay đổi môi trường xung quanh, từ đó tạo ra những phản hồi mới.
- Môi trường, với những cơ hội, phần thưởng, hoặc rào cản, cũng ảnh hưởng ngược lại đến cách cá nhân suy nghĩ và hành động.
Chúng ta không chỉ bị môi trường định hình, mà chúng ta cũng đồng thời định hình môi trường sống của mình thông qua hành động và nhận thức. Khác với những lý thuyết hành vi cổ điển nhấn mạnh vai trò quyết định của môi trường, reciprocal determinism đặt con người vào vai trò chủ động trong quá trình học hỏi và phát triển.
Chúng ta không hoàn toàn bị động trước hoàn cảnh. Thay vào đó, thông qua hành động và nhận thức, mỗi cá nhân có khả năng tác động và thay đổi thế giới xung quanh mình.
Ví dụ, trường hợp một sinh viên đại học mới nhập học. Nếu sinh viên này tự tin vào khả năng giao tiếp của mình (yếu tố cá nhân), họ có xu hướng tham gia nhiều câu lạc bộ sinh viên hơn (hành vi). Việc tham gia này giúp họ xây dựng một mạng lưới bạn bè tích cực và nhận được nhiều hỗ trợ xã hội (môi trường). Môi trường xã hội tích cực này lại càng củng cố niềm tin của sinh viên vào bản thân, từ đó thúc đẩy họ tham gia sâu rộng hơn vào các hoạt động học thuật và xã hội.
Ngược lại, nếu một sinh viên cảm thấy tự ti (yếu tố cá nhân tiêu cực), họ có thể tránh các hoạt động xã hội (hành vi), dẫn tới cảm giác cô lập (môi trường tiêu cực), và sự cô lập này sẽ làm trầm trọng thêm sự tự ti của họ.
Ý nghĩa thực tiễn của lý thuyết reciprocal determinism
- Trong giáo dục, giáo viên có thể tạo ra môi trường học tập tích cực để khuyến khích học sinh tự tin và chủ động.
- Trong quản trị tổ chức, lãnh đạo có thể xây dựng văn hóa doanh nghiệp hỗ trợ để nhân viên phát triển khả năng và tinh thần trách nhiệm.
- Trong trị liệu tâm lý, nhà chuyên môn có thể giúp bệnh nhân thay đổi hành vi nhỏ để từ đó cải thiện môi trường sống và suy nghĩ tích cực hơn.
Tài liệu tham khảo
- https://www.verywellmind.com/what-is-reciprocal-determinism-2795907
- https://dictionary.apa.org/reciprocal-determinism
- https://www.psychologs.com/reciprocal-determinism-in-psychology/?srsltid=AfmBOopQ2OUyt6lXUZJtUe2ilsWJLNP_pa_RtSQxdYsvu0koqGZ9CkzK
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét